Park prirode

Park prirode „Rusanda“

Zaštićeno područje Park prirode „Rusanda“ proglašeno je zaštićenim područjem II kategorije od pokrajinskog/regionalnog značaja.

Zaštićeno područje „Rusanda“ nalazi se na području AP Vojvodine u središnjem delu Banata, između naselja Melenci i Kumane, oko 16,5 kilometara severozapadno od Zrenjanina.

Park prirode „Rusanda“ nalazi se na prostoru Grada Zrenjanina i Opštine Novi Bečej. Katastarski pripada K.O. Melenci i K.O. Kumane.

Park prirode prostire se na površini od 1159 ha 97a 84 m². Od čega je:

U režimu zaštite II stepena 397ha 72a 84m²
U režimu zaštite III stepena 762ha 25a 05m²

U parku prirode „Rusanda“ definisana je zaštitna zona tj prostor izvan zaštićenog područja radi sprečavanja, odnosno ublažavanja spoljnih uticaja.

Park Prirode „Rusanda“ u najvećem procentu čine jezero Rusanda i slatinska staništa.

Osnovne karakteristike parka prirode „Rusanda“

Park prirode „Rusanda“ u potpunosti reprezentuje stanište panonskih slanih stepa i slanih močvara. Panonske i ponto-sarmatske slane stepe, plitka slana i slatinasta jezera i slane močvare nastaju pod specifičnim uticajem klime u panonskom biogeografskom regionu sa ekstremnim temperaturama i suvim letima tokom procesa zaslanjenja i raslanjenja u toku kretanja vode prilikom isparavanja kroz slojeve zemlje.

Na području „Rusande“ zabeležen je veliki diverzitet biljnih i životinjskih vrsta, u okviru koga se naročito izdvajaju vaskularne biljke (235 taksona), ptice (211 vrsta) i sisari (31 vrsta). Najveći broj zabeleženih vrsta spada u strogo zaštićene vrste. Rusanda je jedino stanište ekološki specijalizovanih račića u Srbiji.

Prostor „Rusande“ predstavlja jednu od najznačajnijih stanica za seobu ptica vodenih staništa u Vojvodini i na migratornom koridoru koji sledi tok Tise, kao i važno mesto gnežđenja brojnih vrsta specifičnih za slana jezera i zaslanjene močvare, među kojima se ističu sabljarka i vlastelica. Slatinske livade u njenoj okolini su značajno stanište tekunica.

Unutar zaštićenog područja nalazi se istoimena banja sa lečilišnom tradicijom od 1867. godine. Za lečenje bolesnika u banjskom kompleksu koristi se mineralni peloid sa dna jezera. Banjski kompleks lociran je unutar parka sa starim stablima koji se prostire na površini od 4ha i predstavlja jedinu šumoliku površinu u srednjem Banatu.

Zaštićeno područje prostire se između 45°30’5’’ i 45º35’23’’ severne geografske širine i između 20º12’54’’ i 20º19’10’’ istočne geografske dužine.

Režimi zaštite

Režimi zaštite , zabranjene i ograničene aktivnosti u zaštićenom području

Na području Parka prirode „Rusanda“ utvrđuju se režimi zaštite II i III stepena. U režimu zaštite II stepena ukupne površine 397,92 ha 72a 84m² , odnosno (34 %) utvrđuje se 8 zasebnih celina:

Lokalitet: Bara ispod Bečkog brda
Lokalitet: Bara na lokalitetu Babino jajce
Lokalitet: Trivunjić kopao (srednji deo)
Lokalitet: Kumanska ledina
Lokalitet: Severni krak Velike Rusande
Lokalitet: Malo selište – Široka slatina
Lokalitet: Kanal Kumane 2(29)
Lokalitet: Kanal K-3-7

U režimu zaštite III stepena ukupne površine 762ha 25a 5m2,odnosno 66% područja, obuhvata sledeće prirodne celine:

Lokalitet: Velika Rusanda (sa kompleksom Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“, parkom i slatinom severno od kompleksa),
Lokalitet: Mala Rusanda i Mutljača,
Lokalitet: Kumanska ledina – Kornjačara,
Lokalitet: Trivunjić kopao,
Lokalitet: Triangla

Na području Parka prirode „Rusanda“ zabranjuje se:

zaoravanje, preoravanje i melioracija travnih staništa;
uklanjanje travnog pokrivača sa slojem zemljišta;
uznemiravanje, neplansko sakupljanje i uništavanje faune;
lov na vodenu pernatu divljač;
uništavanje i neplansko uklanjanje vegetacije i divlje flore, kao i narušavanje stanja hortikulturnih vrednosti i vrtno arhitektonskih elemenata;
izgradnja ribnjaka i poribljavanje jezera Rusanda;
postavljanje predajnika televizije i mobilne telefonije u parku, kao i drugih objekata koji narušavaju vizuelni integritet parkovskog prostora;
izgradnja, odnosno postavljanje nadzemne infrastrukture van područja Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“, izgradnja proizvodnih objekata, postavljanje naftovoda, gasovoda i produktovoda, izgradnja postrojenja za korišćenje energije vetra i druge infrastrukture koja bi ugrozila ekološke i predeone karakteristike područja;
radovi i aktivnosti koje menjaju vodni režim i fizičko-hemijske karakteristike slatinskih staništa, ukoliko te promene za rezultat imaju trajne negativne posledice na prirodne vrednosti zaštićenog područja;
neplansko odlaganje i skladištenje inertnog materijala (pesak, šljunak, zemlja i dr.) i obavljanje ostalih radova i aktivnosti koje nisu u skladu sa principima održivog korišćenja prirodnih resursa;
odlaganje svih vrsta otpadnih i opasnih materija, kao i uspostavljanje transportne rute opasnog otpada;
ostali radovi i aktivnosti kojima se vrši zagađivanje vazduha, zemljišta, sedimenta, podzemne i površinske vode.

Na području Parka prirode „Rusanda“ ograničava se:

mogućnost promene namene površina (zemljišta) i kultura, na promene u smeru smanjenja intenziteta korišćenja prostora (prevođenje obradivih površina u pašnjake i sl), formiranja zaštitnog pojasa i u svrhu revitalizacije staništa;
formiranje novog građevinskog zemljišta, na površine neophodne za izgradnju objekata predviđenih do pokretanja postupka zaštite važećom prostorno-planskom dokumentacijom;
promena morfologije terena, na planske aktivnosti usmerene na uređenje obale uz građevinsko područje naselja i poboljšanje ekoloških uslova staništa, kao i na potrebe korišćenja peloida za rad Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“;
uklanjanje flotantne, submerzne i priobalne vegetacije, na plansku seču i uklanjanje trske, kao i obavljanje planskih aktivnosti za potrebe upravljanja kanalima;
izvođenje radova za potrebe eksploatacije mineralnih sirovina, na korišćenje peloida (sedimenta iz jezera), termalne i termomineralne vode za potrebe Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“;
korišćenje rekreativnih plovnih objekata (brojno, vremenski i prostorno), na planski utvrđen broj odgovarajućih plovila, van perioda reprodukcije strogo zaštićenih divljih vrsta, po utvrđenoj trasi/površini unutar režima zaštite III stepena;
korišćenje vrste plovnih objekata, na korišćenje čamaca koji se pokreću ljudskom snagom ili elektromotorom i drugih rekreativnih plovnih objekata kojima se ne ugrožavaju vrednosti ekosistema jezera;
izgradnja molova i stacioniranih plutajućih objekata, na one za potrebe upravljanja, kao i na planski postavljene u okviru postojećeg građevinskog područja u cilju organizovanja održivih vidova turizma, rekreacije i edukacije;
izgradnja novih objekata, na prostor u okviru obuhvata Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“ i na maksimalnu spratnost objekata od dva sprata i potkrovlja;
izgradnja novih puteva ograničava se na planski predviđene saobraćajnice do pokretanja postupka zaštite, a asfaltiranje i betoniranje postojećih nekategorisanih puteva ograničava se na prostor Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“;
lociranje turističkih i drugih sadržaja i aktivnosti, koji su potencijalni izvori povišenog nivoa buke, vibracija i/ili uznemiravanja živog sveta, na prostore koji su od obale jezera i od granice prostora pod režimom zaštite drugog stepena udaljeni najmanje: a) 20 metara unutar građevinskog zemljišta i b) 200 metara van građevinskog područja;
organizovanje javnih skupova i manifestacija, na prostor u okviru Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Rusanda“;
primena tehničkih rešenja zaštite obale, na plansku zaštitu unutar građevinskog područja, koja uključuje primenu ekološki povoljnih rešenja (u skladu sa predeonim karakteristikama jezera);
sadnja drveća i žbunja, unošenje i gajenje alohtonih vrsta, na prostore parkovskih površina kao i na vrste koje nisu invazivne u Panonskom regionu; prilikom obnove parkovskog zelenila ograničava se pokrovnost četinarskih vrsta, na najviše 30%;
seča stabala, na planski utvrđena pojedinačna stabla;
kretanje transportnih vozila i poljoprivredne mehanizacije, na postojeće puteve i oranice;
upotreba đubriva i sredstava za zaštitu bilja, na parkovske površine i oranice, u skladu sa potrebama očuvanja biološke raznovrsnosti;
hortikulturno i građevinsko uređenje Parka, na planske aktivnosti.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena zabranjuje se:

postavljanje stacioniranih objekata na jezeru i u priobalnoj zoni;
organizovanje javnih skupova i manifestacija.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena ograničava se:

postavljanje mobilijara, na planski utvrđene za potrebe upravljanja, edukacije i istraživanja prirodnih vrednosti područja;
korišćenje plovnih objekata, na potrebe upravljanja kao i prostorno i vremenski utvrđena istraživanja;
kretanje posetilaca prostorno i vremenski, na kretanje prethodno najavljeno čuvarskoj službi.

U zaštitnoj zoni Parka prirode „Rusanda“ zabranjuje se:

izvođenje radova i aktivnosti koje utiču na promene vodnog režima i fizičko-hemijskih karakteristika slatinskih staništa, ukoliko te promene za rezultat imaju trajne negativne posledice na prirodne vrednosti zaštićenog područja ili ugrožavaju kvalitet zemljišta, sedimenta, podzemne i površinske vode;
izgradnja ribnjaka, deponija komunalnog otpada, postrojenja za korišćenje energije vetra i drugih objekata, kao i izvođenje radova kojima se narušavaju ekološki i vizuelni integritet područja.

U zaštitnoj zoni Parka prirode „Rusanda“ ograničava se:

izgradnja saobraćajnica višeg reda (državni put I i II reda), na planski predviđene do pokretanja postupka zaštite;
skladištenje/deponovanje stajnjaka, osoke i drugih izvora eutrofikacije na, za tu svrhu predviđene, propisno opremljene lokacije, i na delu prostora koji nije u kontaktu sa podzemnim vodama;
formiranje novog građevinskog zemljišta, na prostorne celine čija je minimalna udaljenost od granice zaštićenog područja 200 metara; izgradnja ukopanih skladišta na ovim prostornim celinama moguća je ukoliko se dno skladišta nalazi iznad kote maksimalnog nivoa podzemne vode;
izgradnja industrijskih objekata i podzemno odlaganje svih vrsta opasnih materija, na prostor građevinskog područja, čija je minimalna udaljenost od granice zaštićenog područja 500 metara, a kod koga dubina podzemnih voda iznosi 3,5 i više metara;
planiranje turističkih i drugih sadržaja koji su potencijalni izvori povišenog nivoa buke, vibracija i/ili uznemiravanja živog sveta neodgovarajućim korišćenjem osvetljenja, na rastojanje veće od 200 metara od granice zaštićenog područja;
unošenje i gajenje alohtonih vrsta, na antropogene površine i na vrste koje nisu invazivne u Panonskom regionu;
upuštanje otpadnih voda nakon završetka izgradnje kanalizacionog sistema i sistema za prečišćavanje komunalnih i/ili industrijskih voda iz naselja, na efluent odgovarajućeg kvaliteta čije se upuštanje vrši u vodno telo Tipa 5, II-III klase ekološkog potencijala;
podizanje visokog zelenila van građevinskog područja, na minimalnu udaljenost 200 metara od granice zaštićenog područja.

Flora i fauna

Kulturno-istorijsko nasleđe

Melenci i Kumane nalaze se u neposrednom okruženju zaštićenog područja. Elementi ruralnog razvoja šireg okruženja kome pripadaju ova naselja, u velikoj meri uslovljeni su događajima iz bliže i dalje prošlosti ovog dela Banata.

Prvi tragovi prisustva u Banatu su iz starijeg kamenog doba. U davnoj prošlosti Banata, ovaj region bio je poznat po stalnom smenjivanju kultura, civilizacija i država.

Sistematska kolonizacija Banata započeta je polovinom XVIII veka, a stanovništvo se doseljava sa juga, istoka i severa. U Banatu u doba generala Klaudija Florimunda grofa Mersija iz prve polovine XVIII veka, deo Srba iz Potisja i Pomorišja imao je status graničata i vojevali su u okviru Potisko-pomoriške granice,a zatim i Banatske zemaljske milicije. Njihov osnovni zadatak bio je da brane Habsburšku monarhiju od upada Turaka, a obaveze da plaćaju šesnaestinu desetka koji je plemstvo inače uzimalo od svojih kmetova.

Kulturno nasleđe ruralnog nasleđa razvoja područja

Značajno mesto u kulturnom životu ljudi iz Kumana i Melenaca imala je narodna umetnost, posebno izrada ćilimova. Po izradi platna, krznene odeće, ženskih haljetaka, nevestinih oglavlja, devojačkih sanduka i drugih predmeta, Melenčani su bili poznati na širem području. I danas u oba naselja postoje udruženja žena, čije se članice bave izradom ručnih radova i neguju tradicionalno nasleđe ove vrste narodne umetnosti, a u Kumanu je evidentirano i etno-udruženje.

Iako su zemljoradnja i stočarstvo osnovno zanimanje u Melencima, zahvaljujući Banji Rusandi, koja je bila jedan od najpoznatijih banja u Austro-Ugarskoj, razvijen je i turizam.

U svoje zlatno doba banja je imala četiri hotela sa kupatilom, svečanom dvoranom za priredbe, zatvorenom i otvorenom terasom, parkom i razvijenim kulturnim životom i rekreativnim aktivnostima, a do nje se moglo doputovati železnicom.

Od izgradnje Prvog paviljona 1878.godine, zadužbine Ane Klajić iz Melenaca, do 1932. godine, kada su Dušan i Anka Cvejanov iz Velikog Bečkereka namenili svoju zadužbinu siromašnim zanatlijama, inicirana je intenzivnija poseta različitih društvenih slojeva Banji Rusandi, čime započinje razvoj, ne samo zdravstveno-lečilišnog, već i drugih vidova turizma na ovom području.

Prema podacima iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Zrenjanina, kao nepokretna kulturna dobra zaštićeni su sledeći objekti:

Pravoslavni hram u Kumanu, sagrađen kao barokna crkva u neoklasičnom stilu posvećena Sv. Arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Ikonostas i zidne slike su rad Nikole Aleksića iz 1854. godine

Pravoslavna hram u Kumanu

Srpska pravoslavna crkva „Sveti Nikola“ u Melencima, čiji su ikonostas i zidne slike takođe rad Nikole Aleksića

Pravoslavna crkva u Melencima

Nadgrobni spomenik sveštenika Petra Gavrla zt 1789. godine, na groblju u Melencima
Kapela V. Nikolića na groblju u Melencima, sa radovima Uroša Predića
Vetrenjača na Bašaidskom putu u Melencima, izgrđena 1891. godine, predstavlja jednu od dve sačuvane vetrenjače u Banatu
Vetrenjača

Galerija Slika Ornitofauna parka prirode “Rusanda”