Specijalni rezervat prirode

Specijalni rezervat prirode „Ritovi donjeg Potisja“

Zaštićeno područje Specijalni rezervat prirode “Ritovi donjeg Potisja” proglašeno je zaštićenim područjem I kategorije od međunarodnog, nacionalnog i izuzetnog značaja.

Zaštićeno područje SRP „Ritovi donjeg Potisja“ nalazi se u centralnom delu Vojvodine uz levu i desnu obalu Tise. Severna granica lokaliteta nalazi se oko 7,5 km južno od ustave na Tisi kod Novog Bečeja, a južna granica zaštićenog područja nalazi se oko 8 km severno od ušća Begeja u Tisu.

Lokaliteti u okviru zaštićenog područja pripadaju Opštinama Titel, Žabalj, kao i Gradu Zrenjaninu, odnosno katastarskim opštinama Čurug, Taraš I, Žabalj, Mošorin, Srpski Aradac, Srpski Elemir, Slovački Aradac i Mužlja.

SRP “Ritovi donjeg Potisja” nalazi se u centralnom delu Vojvodine, uz levu i desnu obali reke Tise, između ustave kod Novog Bečeja i uliva Begeja u Tisu.

Specijalni rezervat prirode prostire se na površini od 3010,67 ha. Od čega je:

u režimu zaštite II stepena 954,92ha,
u režimu zaštite III stepena 2055,75ha.

U SRP ““Ritovi donjeg Potisja” definisana je zaštitna zona tj. prostor izvan granica zaštićenog područja radi sprečavanja , odnosno ublažavanja spoljnih uticaja.

SRP “Ritovi donjeg Potisja” obuhvata 8 starih meandara i pojas plavnih šuma u forlandu Tise koji se nalazi u prostoru između Parka prirode “Stara Tisa” kod Bisernog ostrva i Specijalnog rezervata prirode “Titelski breg”. Smeštene su sa leve i desne strane današnjeg toka ove međunarodne reke i povezani kontinuiranim u velikoj meri očuvanim šumskim kompleksom.

Osnovne karakteristike SRP “Ritovi donjeg Potisja”

Očuvanost i raznovrsnost izvornih orografskih i hidrografskih oblika ritova kao što su: meandri, pliće i dublje depresije i bare u plavnom delu Tise.
Očuvanost ekosistemske raznovrsnosti karakteristične za plavna područja velikih ravničarskih reka: ritske šume, bele vrbe i topole, zatim vlažne livade, zajednice pršljenčica, krocanja i talasinja, vodenog oraška, visoke zuke i dr.
Očuvanost i reprezentativnost izvornih biljnih zajednica ritova:

stare šume bele vrbe,
crne i bele topole,

Mrtvaje donjeg Potisja su hranidbena baza roda i čaplji, teritorija orla belorepana, stanište šumskih vrsta ptica među kojima se ističu mali detlić i sivi viljić.

Vodena i okolna suvlja staništa naseljavaju retke vrste sisara među kojim se izdvaja vidra, koja je i strogo zaštićena vrsta.

Zaštićenom području moguće je pristupiti regionalnim putem Novi Sad – Zrenjanin, asfaltnim putem od Mošorina ka nasipu na Tisi, kao i asfaltiranim nasipom iz pravca Čuruga ka Tisi. Pristup pojedinim lokalitetima je moguć uglavnom letnjim putevima starim tiskim nasipom koji okružuje meandare, novim nasipom izgrađenim nakon odsecanja meandara od korita Tise, kao i rekom Tisom međunarodnim plovnim putem.

Zaštićeno područje prostire se između 45º 16' 58" i 45º 30' 57" severne geografske širine i između 20º 06' 58 i 20º 16' 45" istočne geografske dužine.

Režimi zaštite

Režimi zaštite , zabranjene i ograničene aktivnosti u zaštićenom području

Na području Specijalnog rezervata prirode „Ritovi donjeg Potisja“ utvrđuju se režimi zaštite II i III stepena:

U režimu zaštite II stepena ukupne površine 954,92 ha, odnosno (32 %) utvrđuje se 14 zasebnih celina:

1) lokalitet: Autohtone plavne šume i mrtvaja na lokalitetu Vrbak;

2) lokalitet: Autohtone plavne šume i mrtvaja na lokalitetu Carske zemlje;

3) lokalitet: Veloka provala;

4) lokalitet: Autohtone plavne šume vlažna i močvarna livada na lokalitetu Sviljski jaroš;

5) lokalitet: Autohtone plavne šume iznad ušća Jegričke;

6) lokalitet: mrtvaja Vrbica;

7) lokalitet: autohtone plavne šume, vlažne livade na lokaliteteu Vranjačka Tonja;

8) lokalitet: autohtone plavne šume i mrtvaja na lokaliteteu Bečkerečka ada;

9) lokalitet: stanište larvi Tiskig cveta;

10) lokalitet: Autohtone plavne šume i mrtvaja na lokalitetu Jegmeč;

11) lokalitet: stanište jezičastog ljutića;

12) lokalitet: autohtone plavne šume i mrtvaja na lokalitetu Aradački Ajlaš;

13) lokalitet: autohtone plavne šume između Aradačkog Ajlaša i Komonja;

14) lokalitet: mrtvaja Komonj i autohtone plavne šume na lokalitetu Tonja, Velika i Mala Krasnica.

Režim zaštite III stepena utvrđuje se na površini od 1.055,75 ha, odnosno (68%) područja Specijalnog rezervata prirode „Ritovi donjeg Potisja“.

Na području SRP utvrđuje se i zaštitna zona od 4.165,39 ha.

Na celom području SRP „Ritovi donjeg Potisja“ utvrđuju se mere zaštite:

1) primena aktivnih i interventnih mera,planskih aktivnosti na zaštiti staništa i vrsta, kao i poboljšanju kvaliteta vode i stanja ekosistema;

2) uspostavljanje monitoringa sa prioritetom vraćanja stanja strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta;

3) reintrodukcija autohtonih biljnih i životinjskih vrsta;

4) naučnoistraživački i obrazovni rad;

5) prohodnost obale za sitne životinje;

6) unapređenje stanja, održavanje i revitalizacija vlažnih, šumskih, stepskih i slatonskih staništa;

7) uspostavljanje pojasa zaštitnog zelenila prema poljoprivrednim površinama i vikend zonama duž mrtvaja, kao i duž obale Tise, primenom autohtonih vrsta;

8) definisanje vodnog režima u skladu sa potrebama strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta i očuvanja prirodnih vrednosti u skladu sa hidrološkim prilikama svake mrtvaje u branjenom delu Tise pojedinačno;

9) održavanje godišnjeg oscilovanja vodostaja mrtvaja u branjenom delu Tise od najmanje 50 cm, sa minimalnim vodostajem u letnje- jesenjem periodu/tokom vegetacionog perioda;

10) jasno definisanje količina vode koju korisnik može koristiti za navodnjavanje iz mrtvaja u određenom vremenu (za vegetacioni i vanvegetacioni period godine) obezbeđujući minimalan održivi režim u skladu sa vodnim bilansom;

11) odgovarajuće povezivanje mrtvaja u nebranjenom delu sa Tisom;

12) suzbijanje invazivnih i gradacije štetnih vrsta primenom mehaničkih , bioloških i biotehničkih, kao i hemijskih sredstava u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita prirode;

13) nega i obnova šumske vegetacije favorizovanjem prirodne i mozaične obnove šuma, ostavljanje pojedinačnih izvaljenih i suvih stabala;

14) ostavljanje najmanje pet stabala autohtonih vrsta po hektaru u procesu obnove šuma;

15) uspostavljanje semenskih sastojina autohtonih vrsta drveća;

16) kontrolisano košenje trske i redovno odnošenje biomase prlikom košenja i / ili seče;

17) spašavanje riba sa poplavljenog područja;

18) izlovljavanje alohtonih vrsta riba;

19) očuvanje kontinuiteta visokog zelenila nebranjenog dela uz Tisu i kontinuiteta travnih površina uz nasip;

20) unapređivanje postojećih i formiranje novih ekoloških koridora prema susednim područjima u sastavu ekološke mreže;

21) podsticanje tradicionalnih oblika korišćenja prostora;

22) edukacija korisnika prostora radi usklađivanja njihove aktivnosti sa potrbama očuvanja prirodnih vrednosti;

23) prostorno i sezonski ograničena prezentacija prirodnih i kulturnih vrednosti;

24) razvoj eko, etno, ribolovnog ilovnog turizma i uređenje punktova za potrbe prezentacije zaštićenog područja, edukacije, turizma i rekreacije;

25) obeležavanje edukativnih staza za prikazivanje prirodnih vrednosti;

26) planske aktivnosti i interventne mere na poboljđanju kvaliteta vode i stanja ekosistema po usvojenim programima i u skladu sa očuvanjem prirodnih vrednosti prostora.

Na celom području SRP „Ritovi donjeg Potisja“ zabranjuje se :

1) sprovođenje radova i aktivnosti koji mogu imati nepovoljan uticaj na geomorfološke, hidrološke, pedološke karakteristike, živi svet, životnu sredinu, ekološki integritet i estetska obeležja predela;

2) unošenje invazivnih binjnih i životinjskih vrsta i obnova i širenje zasada invazivnih drvenastih vrsta;

3) neplansko sakupljanje i uništavanje divnjih vrsta;

4) povećanje rascepkanosti (fragmentacije) staništa stvaranjem novih ili jačanjem efekata postojećih barijera;

5) paljenje trske;

6) pošumljavanje vlažnih livada, depresija, bara i pašnjaka, kao i povećanje površina pod hibridnim topolama;

7) ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda , kao i voda ispod kvaliteta koji odgovara β-mezosaprobnoj klasi;

8) ugrožavanje minimalnog održivog vodnog režima prilikom korišćenja vode iz mrtvaja u branjenom delu Tise;

9) nagla promena nivoa vode u periodu od 15. marta do 15. septembra na mrtvajama u branjenom delu Tise,

10) seča starih reprezentativnih jedinki autohtonih vrsta drveća;

11) neplanska seča i oštećenje šumskog drveća, zamena sastojina i grupacija autohtonih vrsta drveća alohtonim;

12) čista seča autohtonih vrsta šumskih sastojina;

13) ribolov i druge aktivnosti koje ometaju mrest, razvoj i kretanje riba u mrtvajama u nebranjenom delu Tise;

14) pregrađivanje vodenih migratornih pravaca riba;

15) privredni ribolov;

16) lov na otvorenim vodenim površinama;

17) prskanje odraslih komaraca u periodu rojenja (parenja) tiskog cveta u nebranjenom pojasu Tise;

18) hemijsko i fizičko zagađivanje , otvaranje deponija, odlaganje iskladištenje opasnih materija i sprovođenje aktivnosti koje predstavljaju potencijalnu opasnost za ugrožavanje kvaliteta životne sredine;

19) parkiranje i servisiranjei održavanje mehanizacije.

Na celom području SRP „Ritovi donjeg Potisja“ ograničava se :

1) promena morfologije

2) čišćenje i produbljivanje vodotoka na prostorno i vremenski ograničeno u skladu sa prirodnim vrednostima;

3) upotreba vanbrodskih motora na mrtvajama u branjenom delu Tise na motore na elektro pogon, osim za potrebe upravljača (postojeće čamce koji nisu u skladu sa ovom

4) merom zameniti u roku od pet godina od dana proglašenja zaštite);

5) košenje, ispaša i seča trske, uklanjanje vodene i močvarne vegetacije na planske aktivnosti očuvanja i unapređenja staništa;

6) krčenje mladih vrbaka generativnog porekla (malata) na potrebe revitalizacije vlažnih staništa;

7) 6) gazdovanje klonskim topolama i drugim alohtonim vrstama na ukupnu površinu ne veću od postojeće;

8) 7) sađenje i obnova alohtonih vrsta i klonova topola na udaljenost veću od 30 m od ruba šumskih čistina (mrtvaja, depresija, bara, vlažnih livada), kao i od obale reke Tise;

9) 8) upotreba pesticida na udaljenost veću od 50 m od katastarskih parcela mrtvaja;

10) lov u periodu od 15. avgusta do 15. marta;

11) promena namene površina (zemljišta) i kulture na promenu u smeru smanjenja intenziteta korišćenja prostora (prevođenje obradivih površina slabijeg boniteta u pašnjake i sl), formiranja zaštitnog pojasa i u svrhu revitalizacije staništa;

12) izgradnja infrastrukture na prostor namenjen za razvoj turizma i potrebe upravljanja;

13) izgradnja nadzemnih vodova na izgradnju u okvirima postojećih objekata infrastrukture;

14) izgradnja električnih vodova niskog i srednjeg napona na vodove koji su izgrađeni primenom posebnih tehničko-tehnoloških rešenja koja sprečavaju koliziju i elektrokuciju ptica;

15) uređenje obale na područje kupališta i ribolovnih mesta kojima se ne narušavaju prirodne vrednosti;

16) asfaltiranje postojećih puteva na način da se u smesu asfalta ubaci svetli šljunak ili oboje bele mat pruge po njemu.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena utvrđuju se sledeće mere očuvanja i unapređenja:

1) postavljanje veštačkih duplji, ostrvaca i hranilišta za strogo zaštićene i zaštićene vrste,

2) očuvanje prirodne vegetacije u zoni od oko 300 m od starih stabala autohtonih vrsta drveća.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena zabranjuje se:

1) sprovođenje regulacionih radova i vađenje gline u obalskom delu reke Tise na lokalitetima razvoja larvi tiskog cveta;

2) obrada zemljišta, meliorativni radovi na prirodnim travnim staništima i uklanjanje travnog pokrivača sa slojem zemljišta.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena ograničava se:

1) ribolov na rekreativni, i to na lokacije izvan staništa larvi tiskog cveta;

2) obnova šuma i formacija autohtonih vrsta drveća na grupimičnu.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite III stepena mere očuvanja i unapređenja:

1) usmeravanje sukcesije prirodne vegetacije putem kontrolisane ispaše i košenja travnih staništa;

2) zamena zasada klonskih topola i drugih alohtonih vrsta drveća autohtonim najkasnije po isteku ophodnje;

3) određivanje i uređenje prostora za turističke i sportsko-rekreativne aktivnosti;

4) sanacija i rekonstrukcija hidrotehničkih objekata sa ciljem poboljšanja hidroekoloških uslova mrtvaja.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite III stepena ograničava se postavljanje molova na tipske od prirodnih materijala veličine do 16 m2 koja je brojno usklađena sa namenom i kapacitetom prostora.

Na površinama na kojima je utvrđena zaštitna zona utvrđuju se mere očuvanja i unapređenja:

1) unapređivanje postojećih i formiranje novih ekoloških koridora prema susednim zaštićenim područjima;

2) podizanje poljozaštitnih pojaseva.

Na površinama na kojima je utvrđena zaštitna zona zabranjuje se:

1) izvođenje radova koji negativno utiču na hidrološki režim prirodnog dobra ili na kvalitet vode vlažnih staništa unutar zaštićenog područja;

2) formiranje građevinske zone i izgradnja objekata izvan građevinskog područja;

3) podizanje industrijskih objekata, prerađivačkih pogona, turističkih i drugih sadržaja kao i izvođenje radova koji narušavaju ekološki ili vizuelni integritet područja ili su potencijalni izvori povišenog nivoa buke, vibracija i/ili uznemiravanja živog sveta osvetljavanjem;

4) izgradnja vetrogeneratora;

5) izgradnja veštačkih jezera i ribnjaka u slivnom području mrtvaja;

6) usitnjavanje katastarskih parcela ispod 0,2 ha;

7) privremeno i trajno odlaganje svih vrsta otpadnih materija, kao i transport opasnog otpada.

Na površinama na kojima je utvrđena zaštitna zona ograničava se:

1) upotreba materijala za izgradnju objekata na obali Tise na one što grublje teksture i što svetlijih boja;

2) vađenje peska, na potrebe revitalizacije i na održavanje plovnosti puta;

3) izgradnja privezišta, na planski utvrđenu lokaciju i kapacitet za potrebe organizovanog privezivanja čamaca korisnika prostora;

4) izgradnja dalekovodnih objekata i infrastrukture tako da se nosači izolatora izoluju plastičnim navlakama i postavljaju na nosače u položaju naniže, a žice obeležavaju na upadljiv način;

5) jasno definisanje količina vode koju korisnik može koristiti za navodnjavanje iz mrtvaja u određenom vremenu (za vegetacioni i vanvegetacioni period godine) obezbeđujući minimalni održivi režim u skladu sa vodnim bilansom;

6) kampovanje i postavljanje mobilijara i objekata za kampovanje na za tu svrhu predviđene, naznačene i uređene prostore;

7) izgradnja hotelskih objekata, na one koji ispunjavaju neki od važećih sertifikata kvaliteta iz oblasti zaštite životne sredine;

8) asfaltiranje postojećih puteva tako da se u smesu asfalta ubaci svetli šljunak ili oboje bele mat pruge po njemu

Flora i fauna

Na ovom zaštićenim području je zabeleženo 17 biljnih zajednica i kao 22 tipa staništa prioritetna za zaštitu

1. Florističko bogatstvo rezervata predstavlja 230 taksona viših biljaka. Sa aspekta zaštite najvažnija su:

žuti lokvanj (Nuphar lutea)
trava protiv glista (Artemisia santonicum)
beli lokvanj (Nymphaea alba)
vrenjemil (Limonium gmelinii hungaricum)
jezičasti ljutić (Ranunculus lingua)
vodena paprat (Salvia natans)

2. Fauna beskičmenjaka u rezervatu je veoma bogata Vodena i močvarna staništa predstavljaju pogodna mesta za razvoj i opstanak vodenih beskičmenjaka od kojih su najvažniji:

tiski cvet (Palinqenia longicauda)
vilinski konjic (Gomphus flavipes)
mrav (Liometopum microcephalum)
panonski prelivac (Apatura metis)
mrki mnogobojac (Nymphalis vaualbum)

3. Mrtvaje su izuzetno značajne kao prirodna plodišta i staništa riba. Raznovrsnost faune riba se ogleda u 36 vrsta a među najvažnije vrste spadaju strogo zaštićene vrste i to:

zlatni karaš (Carassius carassius)
gavčica (Rhodeus amarus)
linjak (Tinca tinca)
čikov (Misgurnus fossilis)

4. Na ovom području zabeleženo je 10 vrsta iz klase vodozemaca od kojih je 7 strogo zaštićena vrsta

veliki mrmoljak (Triturus cristatus)
mali mrmoljak (Lissotriton vulgaris)
crvenotrbi mukač (Bombina bombina)
obična krastača (Bufo bufo)
zelena krastača (Pseudepidalea viridis)
gatalinka (Hyla arborea)
obična češnjarka (Pelobates fuscus)

5. Gmizavaci svrstani u 7 vrsta od kojih su 4 vrste strogo zaštićene:

barska kornjača (Emys orbicularis)
belouška (Natrix natrix)
ribarica (Natrix tessellata)
stepski gušter (Podarcis tauricus)

6. Mrtvaje donjeg Potisja su hranidbena baza roda i čaplji, stanište šumskih vrsta ptica, među kojima se ističu

orao belorepan (Haliaeetus albicilla)
crna roda (Ciconia nigra)
mali detlić (Dendrocopos minor)
sivi voljić (Hippolais pallida)

7. Vodena i okolna suvlja staništa naseljavaju retke vrste sisara, među kojima se izdvaja

vidra (Lutra lutra)

Kulturno-istorijsko nasleđe

Kreativnim i integrativnim upravljanjem kulturnim nasleđem, uz povezivanje ostalih delatnosti kao što su turizam, ugostiteljstvo, sport, rekreacija, značajno bi se mogao unaprediti kvalitet kulturne ponude ovog područja.

Opština Žabalj

Teritorija Opštine Žabalj naseljena je još u mlađem kamenom dobu. Tu su kasnije živeli Kelti, Sarmati, Sloveni, Rimljani. Od kraja IX veka to područje je u sklopu Ugarske. Pod vlašću Turaka je od 1541. godine, a od 1699. do 1918. godine je deo Habsburške monarhije i Austrougarske. Nakon što je došlo do razvojačenja granice 1873. Godine, srpsko stanovništvo se raseljava što dovodi do doseljavanja Nemaca, Mađara, Rusina i Jevreja. Krajem 1918. godine ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Sa stanovišta kulturnog nasleđa, opština Žabalj poseduje izuzetno veliki broj kulturnih dobara koje je potrebno očuvati i adekvatno prezentovati. Na području opštine za nepokretna kulturna dobra utvrđeni su: Crna ćuprija (veliki značaj), salaš Ilije Šokice i spomenik kulture dve vojnograničarske zgrade na obali Tise. Što se tiče arheoloških lokaliteta na području ove opštine evidentirano ih je 174.

Arheološko nalazište „Stari Vinogradi“ u Čurugu nalazi se na obali širokog ritskog pojasa uz tok Stare Tise, na samom ulazu u Čurug iz pravca Žablja. Poznato je od 60-tih godina XX veka. Od jula 1997. praćenje radova na ciglani koja radi na ovom lokalitetu, kao i zaštitna arheološka iskopavanja preduzeo je Muzej Vojvodine. Dosadašnjim istraživanjima zaštićena je površina od 4000 m2 i istraženo 130 arheoloških celina. Mnogo je sličnih nalazišta u panonskim ravnicama, a i mnogo ciglana uništava svedočanstva minulih vekova,ali ovo je jedino sistematski istraživano. Ovde su otkrivena svedočanstva svakodnevnog života običnih ljudi. Za neke epohe prikupljene su bogate zbirke predmeta i za neke epohe dobijeni su dragoceni novi podaci. Izuzetno su bogate polomljenim posuđem arheološke celine iz vremena Skordiska, iz mlađeg kamenog doba. Od ogromne važnosti može biti praćanje grnčarija rađene bez upotreba vitla, nalažene u zatvorenim celinama od I do VI veka. Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu nisu još završena.

Deo pehara iz Bronzanog doba (a) i amfora domaće izrade iz II-III veka

Kao arheološke zone obeležene su obale vodotokova (sadašnjih i nekadašnjih) i ritskog pojasa Tise na teritoriji Opštine Žabalj. U istorijskim izvorima, dokumentima i kartama zabeležena su neka naselja koja su na ovom prostoru postojala u poznosrednjevekovnom periodu i od XVI do XVIII veka.

Opština Titel

Na prostoru ove opštine još u praistoriji je bilo ljudskih naseobina. Tu su boravili i Rimljani, a njihovo utvrđenje prvi put se pominje 1138. godine. Od 1407. godine, pa sve do 16. veka je pod srpskom vlašću, u posedu srpskih despota, a za vreme Turaka je sedište nahija u okviru Segedinskog sandžaka. U Potiskoj vojnoj granici Titel je utvrđeni šanac, a zatim sedište Šajkaškog bataljona.

Grad Zrenjanin

Na teritoriji Grada Zrenjanina nalazi se veliki broj nepokretnih kulturnih dobara. U ataru Elemira je registrovano trinaest lokaliteta, od praistorije do punog srednjeg veka.

Srpska pravoslavna crkva Preobraženja Gospodnjeg u Elemiru, mestu u opštini Zrenjanin, podignuta je 1806. godine, kao kulturno dobro je pod zaštitom i predstavlja spomenik kulture. Prema zabeleškama u crkvenim knjigama iz 1763. godine, na tom mestu postojala je starija crkva a potvrdu o datumu nastajanja svedoči zapis iznad prozora na oltarskoj apsidi. Sadašnja crkva pripada tipu klasicističkih građevina koje su u Vojvodini podizane početkom 19.veka kao jednobrodna, sa petostranom apsidom i zvonikomna zapadnom pročelju. Konstruktivni sklop čine masivni obodni zidovi i polukružni luci koji nose poluobličaste svodove. Zapadna fasada ima plitki rizalit sa portikom od udvojenih pilastara nadvišenih timpanonom. Ispod arhitrava je friz metopa i triglifa. Na bočnim fasadama su duboke niše nadvišene kasetiranim lukom i razdvojene pilastrima. Unutrašnjost crkve je lukovima podeljena na četiri traveja, soleju i oltarski prostor. Lukovi ne prelaze u pilastre nego se oslanjaju na arhitrave i konzole. Dekoracija je umerena. Svojom monumentalnošću, konstruktivnim rešenjima, proporcijskim odnosima i čistotom stila crkva predstavlja značajno i veoma uspelo arhitektonsko ostvarenje.

Pravoslavna crkva u Elemiru

Današnja katolička crkva u Elemiru podignuta je 1847. Godine. Posvećena je Sv. Agoštonu (Svetog Augustina), a izgradnju crkve najvećim delom je finansirao veleposednik Erne Kiš, koji je u njoj i sahranjen. Crkva je delimično rekonstruisana pre nekoliko godina.

Katolička crkva u Elemiru

Početkom avgusta 1781. godine jermenski trgovac Isak Kiš kupuje oko 16.000 jutara zemlje u jugozapadnom delu elemirskog atara. Na naprednom imanju, on i njegiv sin Agošton, podižu krajem XVIII veka (1795-1796) velelepni dvorac. Bio je središte mnogih kulturnih i političkih zbivanja u ondašnjoj Torontalskoj županiji- pozorišne predstave, likovne smotre, literarne večeri, lov, balovi, dobrotvorne manifestacije, koncerti, takmičenja u jahanju, tenisu, klizanju, mačevanju, trke saonicama, smotre lovačkih pasa itd. Erne, sin Agoštona Kiša i Ane Bogdanović, je u periodu od 1845. do 1847. godine sagradio crkvu Svetog Augustina u Elemiru (koja i danas postoji) sa parohijskim domom, gde je preneta porodična grobnica sa njegovim roditeljima i precima. Dvorac i imanje porodice Kiš je nakon Ernestove smrti prešlo u ruke njegovih ćerki Auguste Bobor i Rozalije Danijel i uspešno se razvijao do njihove smrti početkom XX veka, da bi nakon toga usled sve većeg zaduženja dvorac bio porušen 1936. godine. Dvorac porodice Kiš je zauzimao centralno mesto u Donjem Elemiru, na kome se danas nalazi naselje pod imenom "Kaštel".

Dvorac Ernea Kiša u Elemiru

U naselju Aradac najviše vernika ima Slovačka Evangelistička crkva, a zatim Srpska Pravoslavna crkva, Baptistička i Nazarenska crkva. U samom mestu i u ataru registrovano je petnaest lokaliteta iz perioda od praistorije do punog srednjeg veka.

Arheološki ispitani lokaliteti su:

Kameniti vinogradi, praistorijski lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su 1921. godine.
Konopnica, višeslojni lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su 2008. godine.
Mečka, avarska nekropola. Zaštitna iskopavanja vršena su u periodu od 1950. do 1960. godine.
Leje, višeslojni arheološki lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su prilikom trasiranja magistralnog puta M-7 Zrenjanin-Novi Sad 1978∕79. godine.
U naselju Aradac najviše vernika ima Slovačka Evangelistička crkva, a zatim Srpska Pravoslavna crkva, Baptistička i Nazarenska crkva. U samom mestu i u ataru registrovano je petnaest lokaliteta iz perioda od praistorije do punog srednjeg veka.

Arheološki ispitani lokaliteti su:
Kameniti vinogradi, praistorijski lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su 1921. godine.
Konopnica, višeslojni lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su 2008. godine.
Mečka, avarska nekropola. Zaštitna iskopavanja vršena su u periodu od 1950. do 1960. godine.
Leje, višeslojni arheološki lokalitet. Zaštitna iskopavanja vršena su prilikom trasiranja magistralnog puta M-7 Zrenjanin-Novi Sad 1978∕79. godine.

Lokalitet Konopnica, nalaz iz sarmatskog groba

Sarmati su iranska plemena, nomadska, koja su od III veka pre naše ere do IV veka živela u oblastima Dona, Dunava i Crnog mora. Naseljavanje Vojvodine trajalo je u periodu od II do IV veka. Brojne istražene nekropole, naselja kao i pojedinačni nalazi svedoče o njihovom prisustvu na prostoru Banata. Najpoznatiji lokaliteti na području Srednjeg Banata su Živanićeva dolja - Botoš, Ciglana - Banatski Despotovac, Nemačko groblje - Ečka, obala Begeja - Zrenjanin, Vinogradi - Orlovat, Jamure - Aradac, Kameniti vinogradi - Aradac, Pašnjak - Belo Blato, Kruška - Tomaševac, Leje - Aradac. Naselja su podizana uglavnom pored reka, a grobni inventar u sarmatskim grobovima su, osim keramike, činili raskošni ukrasni predmeti i ogledala. U upotrebi je bio i metal, gvožđe i bronza. Od gvožđa je izrađivano oružje, mač, koplje i noževi, a od bronze nakit.

Galerija slika