INVENTARIZACIJA ORNITOFAUNE I MAKROGLJIVA SPECIJALNOG REZERVATA PRIRODE „RITOVI DONJEG POTISJA“

Zaključak o istraživanju makrogljiva u SRP „Ritovi donjeg Potisja“ 2021.

Na samom terenu, gljive su slikane, sakupljane i determinisane ubrzo nakon dolaska sa terena. Za determinaciju su korišćeni makroskopski taksonomski karakteri, hemijske reakcije na različite reagense, kao i mikroskopija spora. Gljive su determinisane na osnovu sledećih ključeva: Enciklopedija gljiva tomovi 1-2, Romano Božac (Original: Enciklopedija Gljiva 1-2, Romano Božac); Gljive Srbije i zapadnog Balkana, Branislav Uzelac; Rod Amanita u Srbiji, Nebojša Lukić; Gljive Švajcarske tomovi 1-6 (Original: Fungi of Switzerland Vol. 1-6); Gljive kontinentalne Evrope tomovi 1-2, Tomas Lesoe i Jens Petersen (Original: Fungi of Temperate Europe Vol. 1-2, Thomas Læssøe and Jens Petersen).

Taksonomija vrsta usklađena je sa bazom podataka koja se nalazi na sajtu „Index Fungorum“.

Pronađeno je 39 vrsta unutar 16 porodica. Sve su manje-više uobičaene vrste, dok je vrsta Panus rudis Fr. okarakterisana kao retka u Evropi. Takođe, istakli bismo vrstu Meottomyces dissimulas o kojoj ima vrlo malo literaturnih zapisa kako u Srbiji (svega 2 nalaza), tako i u svetu. Sa stanovišta organoleptičkih svojstava 15 vrsta su jestive ili dobre jestive, 8 lekovitih, 1 otrovne (izaziva halucinogeni sindrom), i ostale nejestive.

Svi nalazi su upisani u „Biologer“ bazu podataka sa preciznim koordinatama i fotografijama.

Кako bi gljiva obrazovala svoje makroskopsko plodno telo, potrebni su određeni uslovi, a najvažniji je količina padavina. S obzirom na to da je ova godina bila izuzetno sušna, većina gljiva nije plodonosila, te je zabeležen izuzetno mali broj vrsta. Pored toga, veliki procenat pronađenih gljiva čine lignikolne vrste koje imaju višegodišnja, drvenasta plodna tela otporna na sušu.

Ovako kratko sezonsko istraživanje može samo da da mali uvid u biološku raznolikost nekog kraja. Stoga možemo zaključiti da bi za neki bolji zaključak o biološkoj raznovrsnosti makrogljiva bilo neophodno izvršiti dugoročnija istraživanja u vreme povoljnijih klimatskih uslova za rast pečuraka.

Zaključak o istraživanju ornitofaune u SRP „Ritovi donjeg Potisja“ 2021.

Godišnjim programom upravljanja SRP „Ritovi donjeg Potisja“ za 2021.godinu, predviđeno je istraživanje  ornitofaune zaštićenog područja. Cilj ovog istraživanja je izrada faunističkog spiska vrsta, te prikupljanje podataka o rasprostranjenju i brojnosti pojedinih vrsta sa akcentom na najznačajnije ornitološke vrednosti.

Prilikom prvog obilaska ciljano su popisivane rane gnezdarice (Strix aluco, Dryocopus martius i Dendrocopos medius) i ptice na prolećnoj seobi. Tokom drugog obilaska akcenat je bio na kartiranju gnezdarica, dok je treći obilazak obuhvatio praćenje jesenje seobe.

Gnezdeća populacija šumske sove (Strix aluco) je istraživana reprodukcijom oglašavanja mužjaka uz pomoć telefona i Bluetooth zvučnika, te beleženjem odgovaranja mužjaka i/ili ženki. Odazivanje mužjaka ili oba pola smatrano je sigurnom teritorijom. Za beleženje teritorija je korišćeno terensko vozilo, a stop tačke su bile pozicionirane na nasipu naspram povoljnog staništa, a u slučaju kontinuiranih šumskih predela stop-tačke su međusobno bile udaljene ~ 1000 m. Zadržavanje na zaustavnim tačkama je trajalo do isteka predviđenog vremenskog intervala (10 min) ili do prve detekcije dozivane vrste. Kartiranje teritorija crne žune (Dryocopus martius) je vršeno reprodukcijom oglašavanja na svakih 400 m sa nasipa naspram odgovarajućeg staništa, dok je razdaljina između stop tačaka kod kartiranja srednjeg detlića (Dendrocopos medius) bila 200 m. Dozivanje sve tri vrste je rađeno i u očuvanim prirodnim šumama i u plantažama klonske topole. U maju na lokalitetu Jegmeč pola sata nakon zalaska sunca dozivan je sivi barski petlić (Porzana parva), ali jedinke nismo zabeležili.

Ostale vrste su beležene kombinovanom metodom linijskog transekta i cenzusa iz tačke, delimično prilagođenim uslovima terena. Podaci su prikupljani direktno na terenu uz pomoć Naturalist aplikacije. Sa ciljem praćenja jesenje seobe ptica pevačica tokom poslednjeg terenskog izlaska je vršeno prstenovanje ptica. Za hvatanje ptica je korišćeno šest ornitoloških mreža dužine 12 m, visine 2,5 m i promera okca 1,6 cm. Mreže su postavljene u jednom nizu na lokalitetu Mrtvač u pojasu stare trske u suvom delu mrtvaje. Kontrola mreža je bila na svakih 30 min, a za privlačenje ptica sa Bluetooth zvučnika reprodukovano je oglašavanje najčešćih vrsta. Uhvaćene jedinke obeležene su lakim aluminijumskim prstenovima Centra za markiranje životinja Prirodnjačkog muzeja u Beogradu i određivani su pol i starost istih.

Tokom terenskih istraživanja 2021. godine zabeleženo je ukupno 123 vrste ptica (Tabela 1), a njihovi statusi na Evropskoj Crvenoj listi, Direktivi o pticama, u Crvenoj knjizi faune Srbije III –PTICE (Radišić i sar. 2019) i prema Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva su prikazani u Tabeli 2.

S obzirom da je u Srbiji pozdano zabeleženo 352 (Šćiban i sar. 2015) na području SRP RDP je zabeleženo 34% ukupne nacionalne ornitofaune. Prema Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva 98 vrsta je strogo zaštićeno dok je 25 zaštićeno. Prema Crvenoj knjizi ptica Srbije gnezdeća i/ili negenezdeća populacija 22 zabeležene vrste ima određen rizik od izumiranja (2 lokalno izumrle (RE), 1 kritično ugrožena (CR), 3 ugrožene (EN), 9 ranjivih (VU) i 7 skoro ugroženih (NT)). Na Dodatku I Direktive o pticama se nalazi 27 vrsta.

Prilikom prolećnog terenskog izlaska nije vršeno ciljano prstenovanje ptica, već je slučajnim nalazom gnezda velike senice (Parus major) prstenovano 7 mladunaca. Tokom jesenjeg obilaska na lokalitetu Mrtvač u pojasu stare, očuvane trske vršeno je prstenovanje ptica pevačica te je tom prilikom uhvaćeno i obeleženo 182 jedinke u okviru 17 vrsta, na istom lokalitetu, ali na njivi u blizini nasipa su hvatane sove i tom prilikom je uhvaćeno 6 jedinki u okviru 2 vrste. Spisak svih prstenovanih vrsta nalazi se u Tabeli 3.

Prilikom kartiranja teritorija srednjeg detlića i crne žune, vrsta sa Dodatka I Direktive o pticama, zabeleženo 2 teritorije srednjeg detlića, 7 teritorija i jedna napuštena rupa crne žune, takođe zabeleženo je 15 teritorija (pevajući mužjaci i parovi) šumske sove, a jedna jedinka je preletela nasip između transekata. S obzirom da smo detliće i žune istraživali na kraju detektabilnog perioda, a na osnovu pogodnog staništa procenjujemo da se na području rezervata gnezdi od 2 do 5 parova srednjeg detlića i od 7 do 10 parova crne žune. Kako smo šumsku sovu dozivali uglavnom sa nasipa i dublje u plavnu zonu ušli samo jednom, a nismo dozivali u vikend-naseljima uz Tisu, procenjujemo da se na području SRP RDP gnezdi od 15 do 20 parova šumske sove. Većina parova šumske sove nalazi u autohtonim šumama vrba i topola (najveća gustina parova (7) se nalazi na lokalitetu Aradački Ajlaš sa okolinom), dok je u plantažama klonskih topola retka. Ova vrsta se najčešće gnezdi u dupljama u drveću, retko na tavanima i u dimnjacima kuća i vikendica, te u cilju osnaživanja populacije preporučujemo postavljanje veštačkih duplji za gnežđenje u plantažama klonskih topola na međusobnoj udaljenosti od najmanje 1 km. Na lokalitetu Mrtvač nedaleko od jezera Velika provala nalazi se kolonija sivih čaplji koja je u trenutku istraživanja brojala najmanje 3 gnezdeća para. Ovo je verovatno nova kolonija ove vrste u Srbiji, te je potrebno detaljnije utvrditi precizniji broj parova i eventualno gnežđenje drugih vrsta čaplji u koloniji. Na ovom lokalitetu je moguće gnežđenje i 1 do 2 para eje močvarice i ševarskog trstenjaka (obe vrste se nalaze u Crvenoj knjizi i na Annexu I Direktive o pticama). Veliki trščani pojasevi na području Mrtvača su izuzetno ugroženi od strane poljoprivrednika spaljivanjem i preoravanjem, posebno tokom proleća i jeseni, što je  i primećeno i tokom perioda istraživanja. Kako bi jedina kolonija čaplji na području rezervata i tršćaci ovog lokaliteta ostali očuvani, neophodno je redovno obilaziti lokalitet u periodu mart-maj i avgust-oktobar sprečiti ilegalno preoravanje trske i spaljivanje postžetvenih ostataka na njivama u blizini lokaliteta.

U ovom izveštaju se nalaze i pet vrsta (vivak, cvrčić trščar, sivi svračak, pirgasta grmuša i prepelica) zabeleženih sa desne strane nasipa, u „branjenom delu“, tj. van granice rezervata, ali u neposrednoj blizini područja. Kako je prisustvo ovih vrsta očekivano i u području zaštite, a imaju visok status ugroženosti prema Crvenoj knjizi i drugim nacionalnim i međunarodnim aktima, dodate su u Izveštaj.

Sa ciljem dobijanja potpunijeg spiska vrsta i preciznijih podataka o populacijama vrsta sa Direktive o pticama i iz Crvene knjige ptica Srbije, neophodno je nastaviti dalja istraživanja posebno u periodu gnežđenja. Veća količina podataka pruža mogućnost za uspostavljanje monitoringa najznačajnih vrsta na području rezervata koji je ključ za očuvanje ugroženih vrsta i predlaganje konzervacionih programa.