SRP “CARSKA BARA”

Specijalni rezervat prirode „Carska bara“ nalazi se na aluvijalnoj ravni između Tise i kanala Begej, na teritoriji opštine Zrenjanin, jugozapadno od naselja Ečka, Stajićevo i Lukino selo, severno i istočno od Belog Blata i severno od naselja Perlez a sa severne i južne strane opasuje Ečanska jezera.

Na području Specijalnog rezervata prirode „Carska bara” utvrđuju se režimi zaštite I, II i III stepena. Koordinate centralne tačke zaštićenog područja su 45º 15′ 51″ N – 20º 24′ 21″ E. Ukupna površina zaštićenog područja je 4726 hektara.

Režim zaštite I stepena, ukupne površine 670 ha, odnosno 14,18% područja, obuhvata sledeće površine:

1. Botoški rit, površine 60 ha, katastarska opština Belo Blato;
2. Tiganjica, površine 120 ha, katastarske opštine Stajićevo i Perlez;
3. Carska bara – Vojtina mlaka, površine 256 ha, katastarska opština Perlez;
4. Meandri Starog Begeja, površine 25 ha, katastarska opština Perlez;
5. Perleska bara, površine 209 ha, katastarska opština Perlez.

Režim zaštite II stepena, ukupne površine 1910 ha, odnosno 40,41% područja, obuhvata sledeće površine:

1. Slatine i pašnjaci Mužljanskog rita, površine 1026 ha, katastarska opština Lukino Selo;
2. Mužljanski rit – Lujza, površine 416 ha, katastarska opština Lukino Selo;
3. Tršćaci Botoškog rita, površine 69 ha, katastarska opština Belo Blato;
4. Šume uz Stari Begej, površine 115 ha, katastarska opština Perlez;
5. Velika greda, površine 196 ha, katastarska opština Perlez;
6. Mala greda, površine 21 ha, katastarska opština Perlez;
7. Svračica, površine 67 ha, katastarska opština Perlez.

Režim zaštite III stepena, površine 2146 ha, odnosno 45,41% područja, obuhvata preostali deo zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena i to:

1. Traktor baru,
2. nasip uz Begej sa okruženjem,
3. Begej sa pojasom na njegovoj levoj obali i delovima desne obale,
4. deo Starog Begeja od 15. do 14. rečnog kilometra,
5. izletište sa pristaništem,
6. Fidričku – Mali rit,
7. Farkaždinski rit,
8. mrežu kanala sa Sifon kanalom,
9. ribnjake za proizvodnju mlađi i
10. plantaže euroameričke topole u Mužljanskom ritu.

Mapa

Osnovne karakteristike

Prirodne vrednosti Specijalnog rezervata prirode “Carska bara” visoko su ocenjene zbog postojanja oko 500 biljnih vrsta, 239 vrsta ptica (od kojih se svih osam evropskih vrsta čaplji gnezde na ovom prostoru), 20 vrsta riba, kao i 30 vrsta sisara retkih za ovo područje (vidra, tekunica, šumska-mrka voluharica, divlja mačka i dr.), a od posebnog značaja su i ribnjačka jezera koja se nalaze između dva entiteta zaštićenog prirodnog dobra.

Ima verifikovan međunarodni status područja od izuzetnog značaja za ptice Evrope (IBA – Important Bird Area) i područja od izuzetnog značaja za biljne vrste Evrope (IPA – Important Plant Area). Zbog toga je područje Carska bara određeno kao Područje od posebne važnosti za zaštitu prirode (Areas of Special Conservation Interest- ASCI). Kao takvo obrađeno je i implementirano u EMERALD mrežu staništa i vrsta. Zatim, područje Carske bare je Ramsarsko područje, odnosno područje od važnosti sa aspekta konvencije o močvarama  međunarodne važnosti kao habitatima vodenih ptica

Režimi zaštite

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite I stepena sprovodi se stroga zaštita kojom se omogućava spontano odvijanje prirodne sukcesije i drugih ekoloških procesa, očuvanje staništa, životnih zajednica i populacija biljaka i životinja u uslovima divljine, odnosno sa neznatnim uticajem i prisustvom čoveka.

Radovi i aktivnosti ograničavaju se na:

1) naučna istraživanja i praćenje prirodnih procesa;

2) kontrolisanu posetu u obrazovne, rekreativne i opštekulturne svrhe;

3) sprovođenje zaštitnih, sanacionih i drugih neophodnih mera u slučaju požara, elementarnih nepogoda i udesa, pojava biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite II stepena sprovodi se aktivna zaštita radi očuvanja i unapređenja prirodnih vrednosti, posebno kroz mere upravljanja populacijama divljih biljaka i životinja, održanje i poboljšanje uslova u prirodnim staništima i tradicionalno korišćenje prirodnih resursa.

Na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite III stepena sprovodi se proaktivna zaštita radi restauracije, održanja i unapređenja prirodnih ekosistema i predela, očuvanja ekološke celovitosti i održivog korišćenja prirodnih resursa.

Flora i fauna

U grupi nacionalno i međunarodno značajnih vrsta biljaka, zabeleženo je 27 vrsta i podvrsta. Od toga je u „ Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta“ („Sl. glasnik RS“, br. 5/10) u kategoriji strogo zaštićenih navedeno 11 vrsta (Adonis vernalis, Centaurea sadlerana, Cirsium brachycephalum, Dactylorhiza incarnata, Hippuris vulgaris, Marsilea quadrifolia, Nuphar lutea, Nymphaea alba, Orchis laxiflora subsp. elegans i subsp. palustris, Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani, Thelypteris palustris), odnosno 32 u kategoriji zaštićenih.

Na Evropskoj Crvenoj Listi (Europaean Red List of Globally Threatened Animals and Plants), kao i na IUCN-ovoj crvenoj listi ugroženih biljaka (International Union for Conservation of Nature, Red List of Threatened Plants) se nalazi jedna vrsta (Centaurea sadlerana). Tri vrste (Marsilea quadrifolia, Salvinia natans, Trapa natans) su navedene u Dodatku I Bernske konvencije kao strogo zaštićene (App.I, strictly protected plant species, 1992 and 1999 rev., Appendix 1/ Annexe 1). Na IPA listi (IPA Criterion A, threatened species) nalazi se 4 taksona (Cirsium brachycephalum, Limonium gmelinii subsp. hungaricum, Marsilea quadrifolia, Salvinia natans ).

Na predlogu IPA liste nalazi se 23 taksona (18 vrsta i 5 podvrsta): Acorus calamus, Aster tripolium subsp. pannonicus, Camphorosma annua, Centaurea sadlerana, Cirsium brachycephalum, Dactylorhiza incarnata, Marsilea quadrifolia, Nuphar lutea, Nymphaea alba, Orchis laxiflora subsp. elegans i subsp. palustris, Puccinellia distans subsp. limosa, Rorippa kerneri, Salix triandra, Limonium gmelinii subsp. hungaricum, Stratiotes aloides, Trapa natans agg., Utricularia australis, U. vulgaris. Na CITES listi (Convention on International Pokrajinski zavod za zaštitu prirode, 2010. Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendix 2) se nalazi jedna vrsta (Adonis vernalis ).

Ukupno 20 taksona na nivou vrste i podvrste je navedeno u „Preliminarnoj Crvenoj listi flore Srbije i Crne Gore sa statusima ugroženosti prema kriterijumima IUCN-a iz 2001 godine“. Kao kritično ugrožen (CR) označen je: Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani (CR-VU (DD)). U okviru 27 nacionalno i međunarodno značajnih vrsta i podvrsta i 30 obrađenih lokaliteta na najvećem broju lokaliteta (Prilog 4) su zabeleženi panonski zvezdan (Aster tripolium subsp. pannonicus), vranjemil (Limonium gmelinii subsp. hungaricum), trava protiv glista (Artemisia santonicum) i slatinska palamida (Cirsium brachycephalum). U vrste utvrđene na samo po jednom lokalitetu spadaju šilj gronjasti (Cyperus glomeratus), šilj crveno-mrki (C. serotinus), borak (Hippuris vulgaris), raznorotka (Marsilea quadrifolia), barska paprat (Thelypteris palustris), bokvica Plantago tenuiflora, testerica (Stratiotes aloides), mešinka (Utricularia australis). Žabokrečina (Zannichellia palustris) je utvrđena na svega 2 lokaliteta. Pošto je istraživanjem obuhvaćen relativno mali broj lokaliteta u okviru jednog ili dva aspekta, neke prolećne i ranoletnje vrste koje su ranije zabeležene za po jedan ili par lokaliteta, kao što su gorocvet (Adonis vernalis), veliki kaćunak (Orchis laxiflora), Dactylorhiza incarnata, vitki kantarion (Hypericum elegans), dremovac (Leucojum aestivum) ovom prilikom nisu potvrđene. Od vrsta koje su bile očekivane na terenu nije potvrđeno prisustvo Sadlerovog različka (Centaurea sadlerana) i crnog gloga (Crataegus nigra). Takođe, nakon ponovnih terenskih provera utvrđeno je da je pojava testerice na jednom lokalitetu (Stratiotes aloides) imala privremeni karakter.

Pored obilja biljnog sveta, ovo područje se može pohvaliti i izuzetnim bogatstvom faune. Iako nedovoljno istražen, svet insekata, odnosno entomofauna, zauima svoje mesto u ovom rezervatu. Treba izdvojiti red vilinskih konjica, među kojima se nalaze 23 vrste, red tvrdokrilaca gde spada mali jelenak, veliki veslar i familija trčuljaka, red opnokrilaca, a značajan je i red riličara u koje se ubrajaju vrste iz familije vodenih stenica. Treba pomenuti i različite vrste leptira iz familije plavci, belci i šarenci. Ihtiofauna je veoma raznolika i nju sačinjavaju 24 vrste riba iz sedam familija, a sam rezervat prirode „Carska bara“ predstavlja vrlo bitan reprodukcioni i hranidbeni prostor za ove vrste riba. Ovde se nalazi stanište govčice, koja predstavlja prirodnu retkost u Vojvodini i indikator je kvaliteta vode. Takođe, ovde se nalaze i smuđ, beli i sivi tolstolobik, grgeč, čikov, šaran, sunčanica, srebrni karaš, štuka,deverika, amur, linjak, som, somićitd. Na Crvenoj listi kičmenjaka Srbije se nalazi 6 vrsta riba koje su potencijalno ugrožene i ranjive. Sto se tiče proizvodnje konzumne ribe: šarana, soma, amura, tolstolobika i smuđa, u nadležnosti je Ribarskog gazdinstva „Ečka“. Pod faunom sisara ubraja se oko 50 vrsta među kojima neke spadaju u ugrožene vrste Evrope (divlja mačka, vidra, tekunica). Naročito je ugrožena tekunica, zbog smanjenja pašnjaka koji su neophodni da bi ova vrsta opstala. U rezervatu su takođe pristutni bizamski pacov, riđa voluharica, lasica, tvor, divlja svinja, zec, srna itd. U odnosu na površinu rezervata, batrahofauna i herpetofauna su prilično raznovrsne. U okviru ovog područja nalazi se 7 vrsta gmizavaca i 10 vrsta vodozemaca, a u Srbiji ih ima ukupno 22, odnosno 23 vrste. Među njima treba istaći kao najznačajnije: barska kornjača, livadski gušter, smuk, ribarica, belouška, zelena i smeđa krastača, vatrena žabica, gatalinka itd. Kao i ihtiofauni, posebna pažnja prethodnih godina se poklanjala i ornitofauni. Za oko 250 vrsta ptica, ovaj rezervat predstavlja prirodno stanište. Od toga su 17 vrsta sa međunarodnim značajem, a to su: vodeni bik, mali gnjurac, gak, žuta čaplja, crvena čaplja, velika bela čaplja, čapljica, patka njorka, kašičar, pčelarica, obična crvenperka, obični galeb, sivi svračak itd. Carska bara se ističe po tome što je značajno gnezdilište plovke čegrtuše, grogotvca, divlje guske, riđoglave patke, čaplje i vranca, na nacionalnom nivou. Sve češće se na ovom području može naći  orao belorepan. Kao simbol rezervata koristi se silueta čaplje, upravo zbog brojnosti populacije ove vrste ptice. Ovde je prisutno svih 8 vrsta čaplje čije je prirodno stanište Evropa.

Kulturno istorijsko nasleđe

Geografska slika Ečke i cele okoline, kao i položaj, jasno govore da su i u davnoj istorijskoj prošlosti na ovim prostorima postojali optimalni uslovi za stalni boravak i život ljudi. U prilog ovome govore i brojni arheološki lokaliteti koji se nalaze u atarima Mužlje, Botoša, Zrenjanina, Perleza i slično. Dokazano je da su na teritoriji Ečke i njene okoline još pre nove ere živela ilirska, sarmatska, dačanska i druga plemena. Takođe je naučno dokazano da je krajem III pa do sredine IV veka ovde živelo brojno sarmatsko pleme Roksalani. Do sada se ne raspolaže naučno potvrđenim dokazima da je na mestu današnjeg sela postojalo pre početka XVII veka neko stalno ljudsko naselje. Na osnovu dosadašnjih istraživanja ustanovljeno je da se na jednoj karti jugozapadnog Banata iz 1553. godine od stalnih naselja pominju samo Bečkerek, Perlez, Jankov Most i Sarča. Njen istorijat se u prošlosti vezuje za naselje Ečka. Postoje razne pretpostavke kako je ovo naselje dobilo ime, međutim najbliža istini je predpostavka da srednjovekovni naziv Eckerida potiče od stare nemačke reči „Die Ecka” koja znači – mesto za sakrivanje, odnosno sklanjanje. Istom rečju nazivali su Kelti manja poluostrva opkoljena vodom, jezerom ili morem. Prema tome reč „Eckerida” je označavala naziv mesta lociranog u ritu, baruštinama.

Kada su 1718. godine, na osnovu Požarevačkog mira, Turci napustili ove krajeve Banata, nastaje veći broj novih sela, a ni među tim novonastalim selima ne pominje se Ečka. Ova dva podatka govore da je ona najverovatnije nastala u XVII veku. O ovome govori i istorijski spis, tj. dekret cara Karla III od 12. septembra 1718. godine, kojim Ečka i druga okolna sela ulaze u sastav Bečkerečkog dištrikta. Naseljena je Švabama iz Bavarske, Rumunima, Francuzima, Bugarima i dr. Potrebno je napomenuti da je u vreme kolonizacije u Banatu, pa i u Ečki, bio nastanjen dosta veliki broj Srba, koji su u ove krajeve došli u manjem delu sredinom XV veka, a većinom u vreme Velike seobe Srba 1690. godine pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Godine 1781. na licitaciji u Beču, posed od oko 30.000 lanaca dodeljen je poznatom trgovcu stoke Lazaru Lukaču. Ova vlastelinska porodica imaće__ ključni uticaj na dalji razvoj i korišćenje celog područja, odnosno imanja koje je obuhvatalo i ribnjake i sadašnji Specijalni rezervat prirode “Carska bara”. Lazar Lukač i njegovi potomci su se ophodili gazdinski i koristili svaku stopu obradive površine i pašnjaka da se bave stočarstvom, konjarstvom i poljoprivredom, podigli su rasadnik kanadske topole, počeli hidrotehničke radove za izgradnju ribnjačkih jezera i otpočeli planski uzgoj ribe, koristili terene za lov, izgradili pivaru, magacine i koristili vodene puteve za trgovinu.

Početkom 1924. godine u Ečki je došlo do seobe stanovnika. U novoosnovano selo koje je dobilo naziv Stajićevo preselile su se gotovo sve srpske porodice, tako da ih je u selu ostalo jedva tridesetak. Posle oslobođenja (1945.) selo je kao i cela zemlja, počelo naglo da se razvija, tako da se od tog perioda razvilo više nego za svo vreme svog postojanja, što je dovelo do novog doseljavanja Srba u Ečku. Dvorac “Kaštel”, vlastelinski dvorac u Ečki podigao je 1820. godine Lazar Agošton. Dvorac i njegovu predivnu okolinu pripadnici porodice Lazar koriste sve do 1893. godine, kada umire njihov poslednji potomak. Upravnici imanja se smenjuju potom sve do kraja Drugog svetskog rata. Dvorac je posle rata za svoje potrebe koristila Armija, a zatim je bio ustupljen privrednim organizacijama. Početkom šezdesetih godina on je bio ustupljen novoosnovanoj ugostiteljskoj organizaciji u selu.

Pretvoren u hotel i restoran, ečanski dvorac “Kaštel” i danas privlači pažnju posetilaca ovog kraja, a njegovo okruženje nemo svedoči o bogatoj i burnoj istoriji ovde stvaranoj vekovima. Krajem sedamdesetih godina ovaj nekadašnji dvorac je renoviran i pretvoren u ugostiteljski objekat visoke kategorije, koji pored domaćih gostiju posećuju često i stranci. Grofovski dvorac “Kaštel” je sagrađen u lovačkom stilu.

Ečanski dvorac “Kaštel”

Dvorac je svojevremeno raspolagao sa velikim parkom koji je održavan po ugledu na engleske parkove. U parku su se sve sve do današnjeg dana očuvala i dva spomenika. Jedan od njih posvećen je Lazaru Mihailu, spahijinom sinu koji je poginuo u Napoleonovim ratovima početkom XIX veka, a drugi je grof Hornonkurt podigao u znak sećanja na svog oca. Ovaj drugi spomenik je ovekovečen u liku svetog Hubertusa, zaštitnika lova. Pošto su vlasnici dvorca bili pasionirani lovci, u dvorcu je svojevremeno postojala i veoma bogata zbirka lovačkih trofeja. Ova zbirka je u vihoru dva poslednja rata nepovratno iščezla. U godinama kada je dvorac bio ustupljen ugostiteljskoj organizaciji u selu, jedan deo parka je pretvoren u velelepni cvećnjak, a podignuti su voćnjak i vinograd, a u dvorištu “Kaštela” i ispred Savremene galerije je bila postavljena skulptura “Devojka sa pticom”, rad umetnice Tatjane Zarin, koja i danas krasi park “Kaštela”. Umetnička kolonija Ečka zauzima značajno mesto i na likovnoj karti Jugoslavije. Jedan deo objekata dvorca “Kaštel” je od 1958. godine pretvoren u Umetničku koloniju, sa stalnom postavkom savremene jugoslovenske likovne umetnosti, čija zbirka savremene umetnosti danas sadrži više od dve hiljade eksponata i obogaćuje se svake godine. Ovde su godinama boravile desetine slikara, vajara, muzičara, književnika i drugih umetnika. Mnogi slikarski i vajarski radovi nastali u ovoj koloniji bili su otkupljeni, neke su umetnici poklonili i tako je stvorena Savremena galerija koja danas ima nekoliko stotina eksponata. Austougarski prestolonaslednik i žrtva Sarajevskog atentata, Ferdinand, rado je lovio na__ prostorima ove bare, te je jedna od pretpostavki da je zbog toga i dobila ime “Carska”.

Nepokretna kulturna dobra (Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode «Stari Begej – Carska bara», 2009) na ovom prostoru su, arheološka nalazišta i dobra koja uživaju prethodnu zaštitu. Arheološka nalazišta se nalaze u ataru naselja Belo Blato i to u okolini Rezervata i u ataru naselja Lukino Selo.

ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA U ATARU NASELjA BELO BLATO SU:

1. Čuvarnica – halštat, sarmati, srednji vek;
2. Vinogradi – pozna bronza, halštat, sarmati;
3. Belo Blato-Pašnjak-Kruškuli – neolit, pozna bronza, srednji vek;
4. Jakubcov breg – sarmati;
5. Papova zemlja – sarmati;
6. Obala Begeja – pozna bronza.

ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA U ATARU NASELjA LUKINO SELO SU:

1. Obala Belog jezera – praistorija, srednji vek;
2. JZ obala Belog jezera – sarmati;
3. Put Lukino Selo Ečka – praistorija, sarmati;
4. Obala Begeja (kod mosta) – praistorija.

Pored navedenih arheoloških nalazišta evidentirana su i nepokretna kulturna dobra koja uživaju prethodnu zaštitu. Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu imaju isti tretman kao i nepokretna kulturna dobra i za njih važe iste mere zaštite kao i za nepokretna kulturna dobra.

NEPOKRETNA KULTURNA DOBRA KOJA UŽIVAJU PRETHODNU ZAŠTITU SU:

2. Kuća ”trščara” u Belom Blatu, ul. Vinogradarska br. 30

Na osnovu sačuvane dokumentacije, pretpostavlja se da je kuća nastala krajem XIX veka u vreme formiranja naselja (1888. godine). Kuća je panonskog tipa, zidana od naboja, trodelne osnove, sa užom stranom okrenutom prema uličnoj regulaciji.

3. Vetrenjača u Belom Blatu

4. Most kod ”Kaštela” u Ečkoj

Sagrađen je u periodu od 1892-1894. godine, na mestu starog drvenog mosta. Obnovljen je 1907. god.

Galerija