Specijalni rezervat prirode “Ritovi donjeg Potisja“ je zaštićeno područje površine oko 3000 hektara koje se nalazi na teritoriji četiri opštine: Zrenjanin, Novi Bečej, Žabalj i Titel. Prostire se uz donji tok reke Tise u Bačkoj i Banatu i najvećim delom obuhvata plavne zone sa očuvanim fragmentima nizijskih plavnih šuma okruženih nasipom, dok manji deo obuhvata mrtvaje izvan plavnog područja. Dva međunarodno značajna područja za ptice (IBA), Carska bara i Titelski breg, zahvataju južne delove Rezervata. Istraživanje je sprovedeno u tri navrata: od 18. do 20. marta, od 20. do 22. maja i od 17. do 19. juna.
Tokom terenskih istraživanja 2022. godine zabeleženo je ukupno 117 vrsta ptica, a njihovi statusi na Evropskoj Crvenoj listi, Direktivi o pticama, u Crvenoj knjizi faune Srbije III –PTICE (Radišić i sar. 2019) i prema Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva su prikazani u Tabeli 3. S obzirom da je u Srbiji pozdano zabeleženo 352 (Šćiban i sar. 2015) na području SRP RDP je zabeleženo 33% ukupne nacionalne ornitofaune. Prema Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva 96 vrsta je strogo zaštićeno dok je 21 zaštićeno. Prema Crvenoj knjizi ptica Srbije gnezdeća i/ili negenezdeća populacija 19 zabeleženih vrsta ima određen rizik od izumiranja (jedna lokalno izumrla (RE), jedna kritično ugrožena (CR), tri ugrožene (EN), sedam ranjivih (VU) i sedam skoro ugroženih (NT)). Na Dodatku I Direktive o pticama se nalazi 24 vrste, a na Evropskoj Crvenoj listi četiri zabeležene vrste.
Ostale vrste su beležene kombinovanom metodom linijskog transekta i cenzusa iz tačke, delimično prilagođenim uslovima terena. Podaci su prikupljani direktno na terenu uz pomoć Naturalist aplikacije.
Zanimiljivi nalazi
Verovatno gnežđenje čegrtuše (Anas strepera) na lokalitetu Mrtvač kada su 20.5.2022. posmatrana dva mužjaka kako jure ženku iznad tršćaka. Čegrtuša je tokom istraživanja beležena i na Vrbici (ukupno pet jedinki), jedna jedinka je posmatrana u bari u Aradačkom Ajlašu, a više od tri jedinke su slušane u preletu oko ponoći iznad smeštaja. Ukupan broj gnezdećih parova je od 3 do 5, a moguće i nešto više. Kako se kod plovki u velikoj meri preklapaju prolećna seoba i gnežđenje, pritom su ženke u periodu inkubacije i odgajanja mladunaca prilično skrovite u gustoj vegetaciji, teško je utvrditi precizniji broj parova bez ciljanih istraživanja plovuša. Gnezdeća populacija čegrtuše je u Srbiji označena kao skoro ugrožena (NT).
Verovatno gnežđenje grogotovca (Anas querquedula) na lokalitetu Jegmeč kada je par posmatran u zeljastoj priobalnoj vegetaciji mrtvaje. Na istom lokalitetu je posmatran odrasli mužjak 22.5.2021. godine. Ovi nalazi ukazuju da je grogotovac moguća malobrojna gnezdarica SRP RDP što je potrebno utvrditi budućim ciljanim istraživanjima plovuša. Kako je gnezdeća populacija grogotovca u Srbiji označena kao ugrožena (EN), potrebno je očuvati vlažne livade u rezervatu i sprečiti oticanje vode iz mrtvaje tokom maja i juna.
Cvrčić trščar (Locustella naevia), kritično ugrožena vrsta prema Crvenoj knjizi ptica Srbije (CR) koja redovno u malom broju naseljava područje donjeg Potisja, je i ove godine zabeležena van granica SRP RDP. Tri pevajuća mužjaka slušana su na vlažnoj livadi u području zaštitne zone uz nasip kod lokaliteta Komonj. Zbog velikog konzervacionog značaja, a kako se gnezdeće teritorije nalaze u zaštitnoj zoni, ova vrsta je uvrštena u spisak.
U starom zasadu klonske topole u Aradačkom Ajlašu (45.366458, 20.220200) pronađena je jedna teritorija ćuka (Otus scops) i dve teritorije goluba dupljaša (Columba oenas). Obe vrste su malobrojne gnezdarice ravničarskih predela Vojvodine. Golub dupljaš se nalazi i u Crvenoj knjizi ptica kao ranjiva vrsta (VU). U istoj plantaži su pronađene i dve teritorije belovrate muharice (Ficedula albicollis) koja se nalazi na Dodatku I Direktive o pticama. Iz ovih razloga ističemo posebno važnim očuvanje ovog šumskog fragmenta.
Prilikom obilaska Vrbice iz čamca otkrivena je nova kolonija čaplji u Srbiji. U trsci duž cele mrtvaje gnezdilo se 13-26 parova crvenih čaplji (Ardea purpurea), 4-6 parova sivih čaplji (Ardea cinerea), 0-1 par velike bele čaplje (Casmerodius albus) i 0-1 par žute čaplje (Ardeola ralloides). Na Mrtvaču se u pojasu trske oko Velike provale se tokom 2022. gnezdlio 8-16 parova velike bele čaplje, 3-6 parova sive čaplje i 0-2 para crvene čaplje. Većina vrsta čaplji se nalazi na Dodatku I Direktive o pticama. Crvena čaplja se nalazi u Crvenoj knjizi ptica Srbije, a gnezdeća populacija ove vrste je označena kao ranjiva (VU). Iz ovih razloga je posebno važno utvrditi precizan broj parova iz vazduha uz pomoć drona i svake godine pratiti brojnost parova u kolonijama, kao i sprečiti preoravanje i spaljivanje tršćaka, posebno u periodu reprodukcije.
Zabeležene su tri nove teritorije šumske sove (Strix aluco), dve na Jegmeču i jedna nedaleko od vizitorskog centra Ustanove. Kako se šumska sova, osim u dupljama u drveću gnezdi i u dimnjacima i tavanima vikendica. Procenjujemo da se na području rezervata gnezdi 18-25 gnezdećih parova.
Naučno istraživačko društvo
studenata biologije i ekologije
“Josif Pančić”